Tam quốc diễn nghĩa (giản thể: 三国演义; phồn thể: 三國演義, Pinyin: sān guó yǎn yì), nguyên tên là Tam quốc chí thông tục diễn nghĩa, là một cuốn tiểu thuyết dã sử về Lịch sử Trung Quốc được nhà văn La Quán Trung viết vào thế kỷ 14.
Tiểu thuyết có nội dung kể về một thời kỳ hỗn loạn trong lịch sử Trung Hoa là thời Tam Quốc (190–280) với 120 chương hồi, theo phương pháp bảy phần thực, ba phần hư (bảy phần thực tế, ba phần hư cấu). Tiểu thuyết này được xem là một tác phẩm văn học kinh điển, và là một trong Tứ đại danh tác của văn học Trung Quốc.
Kể từ lần dịch đầu tiên đến nay là một thế kỷ, Tam quốc diễn nghĩa đã được giới thiệu rộng rãi ở Việt Nam cũng rất đa dạng, nhiều người dịch, in theo nhiều khổ, một tập có, nhiều tập có, in truyện tranh có, hiệu đính kỹ lưỡng có và cũng có những bản dịch bình dân, có cả những câu văn vần kể lại sơ lược truyện Tam quốc như:
Truyện Tam quốc trực trần thiệt sự
Coi với trong chánh (chính) sử không sai
Đã lắm trang quỷ quyệt trí tài
Lại nhiều kế tâm hoài nghĩa khí
Ai nhơn (nhân) từ bằng ông Lưu Bị
Ai gian hùng như Ngụy Tào Mang (Man)
Quang (Quan)công Hầu một tấm trung can
Lòa ngọn đuốc rỡ ràng gương nhựt (nhật) nguyệt
Trương dực đức hoanh hoanh liệc liệc (oanh oanh liệt liệt)
Tính bình sanh chơn thiệt (chân thật) trực tình
…….
Như vậy cho chúng ta thấy, hiếm có một tác phẩm văn học nào lại được đông đảo quần chúng nhân dân Việt Nam yêu thích như Tam quốc diễn nghĩa.
1) Bài thơ đầu phim
Trường Giang cuồn cuộn chảy về đông?
Bạc đầu ngọn sóng cuốn anh hùng,
Thị phi thành bại theo dòng nước,
Sừng sững cơ đồ bỗng tay không.
Núi xanh nguyên vẹn cũ
Bao độ ánh triều hồng,
Bạn ngư tiều dãi dầu trên bãi,
Vốn đã quen gió mát trăng trong,
Một vò rượu nếp vui gặp gỡ, Chuyện đời tan trong chén rượu nồng.
2) Bài thơ khi Lưu Bị cưới Tôn phu nhân
Rừng xuân hoa rực rỡ
Chim xuân giọng thiết tha
Gió xuân đa tình quá
Khẽ rung tà áo ta.
Sớm trên đồi hóng mát
Chiều xuống đầm hái sen
Dưới trăng thuyền nhẹ lướt
Rung rinh cánh sen êm
Ngẩng đầu ngắm ngô đồng
Hoa cỏ yêu yêu lắm
Nguyện trời không tuyết sương
Cho hoa ngàn năm thắm
Vực sâu băng đóng dầy
Đồng xa tuyết bay trắng
Lòng thiếp như bách tùng
Tình chàng trăm năm vững
3) Bài cuối phim
Đã mờ rồi ánh kiếm ánh đao
Lùi xa rồi tiếng loa tiếng trống
Vẫn rõ ràng sống động bao gương mặt anh hùng
Con đường xưa ngập trong cát bụi
Thành quách xưa hóa cảnh hoang tàn
Năm tháng oai hùng thành lịch sử
Bao chiến công tên tuổi còn vang
Mộng bá vương ai người quyết định
Lẽ thịnh suy há chẳng có nguyên nhân
Sự đời vần vũ như mây gió
Đổi thời gian, đổi cả không gian
Tụ tán nhờ có duyên, ly hợp vốn do tình
Trả món nợ non sông trước mắt
Mặc đời sau thiên hạ luân bình
Nước Trường Giang hóa thành sông lệ
Gió Trường Giang vang mãi bài ca
Giữa bầu trời lịch sử muôn triệu ánh sao xa
Trong dân gian vạn thuở, ấy muôn triệu đóa hoa!
4) Tuyệt tác 7 bước thành thơ của Tào Thực
Đề bài của Tào Phi: Làm bài thơ nói về tình anh em mà không được dùng chữ “huynh, đệ”
Nấu đậu đốt cành đậu,
Đậu ở trong nồi khóc.
Vốn sinh cùng một gốc,
Sao nỡ đốt thiêu nhau?
5) Thơ của Tào Mao
Thương thay rồng chịu khốn
Không vượt khỏi vực sâu
Trên trời đã không ở,
Giữa ruộng nào thấy đâu
Cuốn khúc nằm đáy giếng
Lươn chạch lượn trước sau
Vây cách xếp một xó
Thân ta cũng một màu
Bên cạnh các câu thề nổi tiếng trong truyện, nhiều thành ngữ Trung Quốc đang dùng ngày nay đều xuất phát từ tiểu thuyết này:
“Vợ con như quần áo, anh em như tay chân” (thê tử như y phục, huynh đệ như thủ túc 妻子如衣服, 兄弟如手足)
“Vừa nói đến Tào Tháo, Tào Tháo đã hiện ra.”; “Nhắc Tào Tháo, Tào Tháo đến” (thuyết Tào Tháo, Tào Tháo đáo 說曹操, 曹操到) – để nói khi một người được nhắc đến đột nhiên xuất hiện
“Ba ông thợ may bằng một Gia Cát Lượng (tam cá xú bì tượng, thắng quá nhất cá Gia Cát Lượng 三個臭皮匠, 勝過一個諸葛亮) – ba người kém cỏi biết làm việc tập thể còn hơn một người giỏi giang
Ngoài ra cũng có một số thành ngữ tiếng Việt như:
“Nóng nảy như Trương Phi, đa nghi như Tào Tháo, nhu nhược như Lưu Bị”
“Tào Tháo đuổi”, “Tào Tháo rượt”… (cần vào nhà vệ sinh gấp)
“Vòng vo Tam quốc” (nói loanh quanh mãi mà không chịu đi vào vấn đề chính)
(Tổng hợp)
