Nói lắp với nhiều teen đã trở thành một nỗi ám ảnh, một căn bệnh “khó chữa” khiến cho các bạn ấy trở nên ngại ngùng trong giao tiếp và lâm vào nhiều hoàn cảnh dở khóc dở cười.
Nói lắp là gì?
Nói lắp (hay còn gọi là nói cà lăm) là một tật do rối loạn ngôn ngữ, trong đó có sự ấp úng khi nói khiến các từ phát ra chậm, kéo dài hoặc các từ được lặp đi, lặp lại.
Người mắc tật này mặc dù biết rõ mình muốn nói câu gì nhưng khi phát âm thường phải lặp lại các âm nhiều lần hay kéo dài một âm lâu trước khi phát ra tiếng kế tiếp. Hiện tượng nói lắp thường hay gặp phải đối với những người nói nhanh hay bị vấp và có thể sửa được khi còn nhỏ.
Ở một số người, nói lắp đi kèm theo những động tác tự động như ngoẹo cổ, liếm môi, chắt lưỡi, dậm chân hay chớp mắt liên tục.
Trẻ em khi mới bắt đầu học nói có thể nói “lúng búng” vì không kịp nghĩ ra từ ngữ thích hợp – hiện tượng này không phải là nói lắp như định nghĩa.
Thông thường bệnh nói lắp, nói nhịu thường chỉ xảy ra khi còn bé và sẽ dần khỏi khi bạn đã lớn. Nhưng cũng có nhiều trường hợp căn bệnh này theo các bạn ấy đến tận khi lớn. Và nó đã gây ra không biết bao nhiêu phiền toái cho những teen trót “sở hữu” căn bệnh đáng ghét này.
Nguyên nhân nói lắp
Tật nói lắp là một chứng rối loạn trong các diễn đạt lời nói. Thí dụ đáng lẽ nói: “Con đi ăn cơm đây” thì câu đó sẽ thành “Co…co…con… đia…an…ăn cơ…cơm đây”. Và nhiều câu khác cũng bị nói lắp tương tự. Tật nói lắp thường xuất hiện ở các em trai nhiều gấp 3 lần so với em gái. Ngoài tật nói lắp ra, trẻ hoàn toàn bình thường, vẫn hiểu được lời người khác nói, vẫn học hành được. Dạng bất thường này có thể phát triển trong giai đoạn bắt đầu tập nói, trong giai đoạn này nhiều trẻ em thường có tật nói lắp. Khoảng 5%-10% trẻ thường bị tật này khi mới nhập học và khoảng 1% trẻ sau tuổi dậy thì bị tật nói lắp dai dẳng.
Nói lắp có nhiều dạng – có thể xảy ra cùng lúc trong một câu:
Ngập ngừng im lặng hồi lâu trước khi bắt đầu câu nói
Câu nói bị đứt quãng nhiều lần (“Tôi… tên… là Nguyễn Văn…. X”)
Lặp lại một chữ nhiều lần (“Tôi tên-tên-tên-tên là Nguyễn văn-văn X”
Kéo dài một âm lâu như để chờ chuẩn bị âm kế tiếp (“Tôi tê-ê-ê-ê-ê-ê-ên là Nguyễn văn X”)
Về nguyên nhân nói lắp còn chưa thật rõ ràng, bởi vậy còn có những ý kiến khác nhau:
– Do chấn thương ở trẻ sơ sinh: Một số người cho rằng trong trường hợp đẻ khó phải dùng forceps cặp vào đầu thai nhi để lôi ra khỏi bụng mẹ. Hoặc với trẻ nhỏ bị ngã va đầu vào vật cứng gây tổn thương vùng Broca.
– Do mắc bệnh: Cũng có nghi vấn cho rằng khi thai nghén, sản phụ mắc một bệnh nào đó có thể truyền được cho thai và bệnh đó đã gây tổn thương cho não trong đó có trung tâm ngôn ngữ của thai nhi. Hoặc trẻ nhỏ mắc phải một bệnh ở não hoặc màng não (như viêm não, viêm màng não) sau khi điều trị khỏi đã để lại tỳ vết nào đó ở trung tâm ngôn ngữ.
– Khủng hoảng tình cảm: Một số nhà khoa học lại cho rằng do khủng hoảng tình cảm, chẳng hạn một cú sốc, hoặc một chuyện nào đó thời thơ ấu xảy ra có khả năng làm cho trẻ mắc tật nói lắp. Những dị tật tâm lý xã hội này theo thời gian trở thành thói quen.
– Đoạn tách rời trên vỏ não ngăn tín hiệu lưu thông: Gần đây nhất, một nhóm các nhà khoa học thuộc các trường đại học Hamburg và Gottingen (CHLB Đức) đã nghiên cứu qua kỹ thuật chụp cộng hưởng từ của não 15 người bị tật nói lắp, so sánh với não của 15 người nói bình thường và rút ra nhận xét: Ở những người nói lắp có những đoạn tách rời vỏ não ngăn những tín hiệu lưu thông bình thường giữa các khu vực trong vùng kiểm soát ngôn ngữ, hậu quả là nói lắp, không thể nói chuyện lưu loát.
Phương pháp chữa nói lắp toàn diện như thế nào?
Nhiều người tin tưởng rằng có thể khắc phục được tật nói lắp bằng những phương pháp sau:
– Tăng cường rèn luyện kỹ năng nói: Việc này có thể làm tại gia đình, kiên nhẫn làm thường xuyên, lâu dài. Mỗi ngày để 40-60 phút cho trẻ tập đọc và tập nói. Tập đọc một bài văn (mới đầu cho đọc bài ngắn), đọc thong thả rõ từng chữ, nhưng phải đọc cho lưu loát. Nếu trẻ lắp bắp ngắc ngứ thì cho đọc lại. Cứ thế cho đến khi cả bài văn được đọc trơn tru, lưu loát. đọc đi đọc lại cho tới khi trẻ thuộc lòng, gập sách vẫn đọc được. Mỗi ngày chỉ cần một bài. Sau một thời gian thì cho trẻ tập đọc bài dài hơn, rồi dần dần đọc bài dài hơn nữa.
Về tập nói, mỗi buổi hãy ra cho trẻ một câu hỏi ngắn và luyện trả lời cho lưu loát. Nếu trả lời mà nói lắp, thì cho trẻ nói lại câu đó. Nói cho thật rõ ràng, nói đi nói lại cho tới khi lưu loát mới thôi và lại tiếp tục sang câu hỏi khác.
Các bài tập đọc và các câu hỏi thoạt đầu phải ngắn và đơn giản, không làm trẻ mệt óc. Để các buổi rèn luyện khỏi buồn chán, thỉnh thoảng cho trẻ tập đọc các mẩu chuyện cười và hỏi các câu hỏi vui. Nếu kiên nhẫn duy trì luyện tập được thường xuyên thì kết quả sẽ tốt đẹp.
– Sử dụng phương pháp hiện đại: Một số nhà khoa học CHLB Đức đã nghiên cứu thực hiện một chương trình máy vi tính (gọi tắt CP) đặt tên là “bác sĩ lưu loát” để chữa tật nói lắp. Phương pháp này dựa trên nguyên tắc: dù không thể chữa được nguyên nhân nói lắp, bệnh nhân vẫn hoàn thiện tốt khả năng nói lưu loát nhờ tập luyện liên tục. Người có tật nói lắp nói các cụm từ đặc biệt vào một micro nối với máy vi tính, tăng giảm giọng nói trong giới hạn thời gian quy định. “Bác sĩ lưu loát” sẽ ghi nhận các lỗi sai trong phần phát âm, nhấn giọng, hơi thở của người đọc và lập hồ sơ. Điều này cho phép mỗi bệnh nhân tự chứng kiến sai sót của mình, làm lại lần nữa…
Tiến sĩ y học Gudenberg cùng với giáo sư tâm lý Harald Euler (Trường đại học Kassel) đã thử nghiệm trên 23 người nói lắp, họ được học qua khóa đặc biệt 3 tuần, sau đó luyện tập tại nhà. Những kết quả cho thấy, ngay cả với những người nói lắp nghiêm trọng vẫn tiến bộ đáng kể, họ nói lưu loát hơn và một số lỗi nói lắp hầu như không đáng kể.
– Chú ý tốc độ nói phải chậm, khi nói phải mạnh dạn, vừa phải bình tâm, hòa nhã, tự nhiên, cố gắng phát âm chậm và dịu dàng. Ngoài ra, khi nói cố giữ tiết tấu, có thể chia lời nói thành các ý đơn giản, mỗi ý nói một lần. Câu nói phải nối với nhau. Chỉ có phát âm chậm và có tiết tấu mới có thể khiến cho ngôn ngữ nhẹ nhàng, liên tục mà không bị đứt đoạn.
Người nói lắp nên tập đọc to mỗi ngày một lần, trước hết là đọc cho mình nghe, sau đó dần dần mở rộng phạm vi, có thể tham gia ngâm thơ, biểu diễn văn nghệ trước bạn bè. Điều này vừa có thể khắc phục trở ngại về ngôn ngữ, vừa khắc phục được trở ngại về tâm lý. Người nói lắp phải dám mạnh dạn thể hiện mình, cố ý nói chuyện ở chỗ đông người để cho sự căng thẳng tâm lý giảm đi. Sự tập trung tinh thần vào tiết tấu và âm luật sẽ khiến bệnh nhân chuyển được sự chú ý đối với động tác phát âm, dần dần sẽ nói tự nhiên hơn.
Đứng trước gương tập nói hay thường xuyên nói chuyện cùng với những người thân của mình là một trong những cách đem lại hiệu quả cao. Nhưng lưu ý là phải luyện tập đều đặn, kiên trì hằng ngày. Ngoài ra cũng cần kết hợp thêm với việc luyện tập thể dục thể thao và tập thở.
Tóm lại, người bị nói lắp nên tăng cường rèn luyện kỹ năng nói, kiên nhẫn rèn thường xuyên, lâu dài. Mỗi ngày dành từ 50 đến 60 phút để tập đọc và tập nói. Cần đọc thong thả, rõ từng chữ và lưu loát. Ban đầu tập một mình, sau đó có thêm người thân để bớt cảm giác xấu hổ, lo sợ khi nói trước mặt người khác. Nên nhờ bạn bè, người thân giúp đỡ để vượt qua giai đoạn khó khăn này. Cần phải tập tính tự tin trước đám đông, không nên tự ti, mặc cảm, tập kiềm chế cảm xúc.
(Sưu tầm)
